Chương 1
TÂM LÝ HỌC VÀ TÂM LÝ HỌC TRẺ EM
I. ĐỐI TƯỢNG CỦA TÂM LÝ HỌC VÀ TÂM LÝ HỌC TRẺ EM
1. Tâm lý, các loại hiện tượng tâm lý
1.1. Khái niệm tâm lý
Trong cuộc sống hàng ngày chúng ta ít nhiều đã làm quen với từ “tâm lý” như “bạn thật tâm lý”, “bạn không tâm lý tí nào”. Từ “tâm lý” ở đây được dùng với nghĩa là hiểu biết được tâm tư, nguyện vọng, ước muốn, tình cảm, thái độ .. của con người.
Tâm lý hiểu với nghĩa như trên là đúng, nhưng chưa đủ. Tâm lý trong khoa học còn bao gồm cả các hiện tượng như nhìn, nghe, sờ, ngửi, suy nghĩ, tường tượng, chú ý, nhớ, thói quen, ý chí, chí hướng, khả năng, lý tưởng sống…. Nói một cách khái quát tâm lý bao gồm tất cả các hiện tượng tinh thần nảy sinh, tốn tại (xảy ra) trong đầu óc con người, điều hành mọi hành động, hoạt động của con người.
Nói hiện tượng tâm lý vốn này sình, tồn tại trong “đầu óc con người”, nhưng không có nghĩa là chính người đó biết rõ tất cả các hiện tượng đó. Có những hiện tượng tâm lý mà bản thân biết được gọi là hiện tượng tâm lý có ý thức (ý thức), còn có những hiện tượng tâm lý bản thân không biết đến gọi là hiện tượng tâm lý không được ý thức (hay còn gọi là vô thức). Nhưng rõ ràng các hiện tượng tâm lý được nảy sinh dù chủ thể biết rõ hay không cũng đều tham gia điều hành mọi hoạt động, hành động của con người, nó định hướng cho hoạt động, thúc đẩy hoạt động, điều khiển, kiểm soát hoạt động và điều chỉnh hoạt động khi cần thiết. Như khi ta nhìn thấy ôtô đang đến gần thì ta đừng lại không qua đường, khi nghĩ ra một điều gì đó khiến ta bắt tay vào hoạt động, do “thói quen” tính nết khiến ta ứng xử theo cách này mà không theo cách khác.
1.2. Các loại hiện tượng tâm lý
Có ba loại hiện tượng tâm lý:
1.2.1. Các quá trình tâm lý
Là hiện tượng tâm lý diễn ra trong thời gian tương đối ngắn (vài giây, vài giờ) có mở đầu, có diễn biến và kết thúc. Có ba loại quá trình tâm lý:
+ Quá trình nhận thức: Bao gồm các quá trình như cảm giác, tri giác, trí nhớ, tư duy, tưởng tượng v.v…
+ Quá trình cảm xúc: Thích, ghét, dễ chịu, khó chịu, yêu thương, bực tức, căm thù.
+ Quá trình ý chí: Như đặt mục đích, đấu tranh tư tưởng, tham vọng…
1.2.2. Các trạng thái tâm lý
Là hiện tượng tâm lý diễn ra trong thời gian tương đối dài (hàng giờ, hàng tháng) thường ít biến động, luôn đi kèm theo các quá trình tâm lý, làm tăng hay giảm tính hiệu quả của chúng. Chẳng hạn như chú ý, phân vân, tâm trạng, ganh đua, nghỉ hoặc…
1.2.3. Các thuộc tính tâm lý
Là hiện tượng tâm lý hình thành lâu dài và kéo dài rất lâu, có khi suốt đời và tạo thành nét riêng của cá nhân, chỉ phối các quá trình và trạng thái tâm lý của người ấy như: Tính tình, tính nết, thói quen, quan điểm, hứng thú, năng lực, lý tưởng sống, sở trường…
Trong mỗi con người các hiện tượng tâm lý gắn bó mật thiết với nhau, ảnh hưởng qua lại với nhau tạo thành đời sống tâm lý trọn vẹn ở mỗi người. Các hiện tượng tâm lý dù là quá trình hay trạng thái, thuộc tính tâm lý đều gắn bó chặt chẽ với hoạt động con người, nó xuất hiện, diễn biến và thể hiện trong điều kiện cụ thể một hoạt động nào đó của con người, là chất liệu hình thành nhân cách người ấy.
