Chương I. TỔNG QUAN VỀ THANH TOÁN QUỐC TẾ
1. Khái niệm thanh toán quốc tế
Các quốc gia không thể tồn tại và phát triển nếu chỉ dựa vào các giao dịch, trao đổi hàng hoá, dịch vụ và các hoạt động văn hoá, khoa học kỹ thuật và xã hội của bản thân quốc gia mình. Sự khác biệt về địa lý, khí hậu, môi trường và trình độ phát triển khoa học, kỹ thuật và nguồn nhân lực cũng như các yếu tố về xã hội học giữa các quốc gia đã làm cho lợi thế so sánh giữa các quốc gia không thể bằng nhau, nước này có lợi thế về mặt này nhưng lại bất lợi thế về mặt khác và nước khác thì ngược lại. Để có thể tồn tại và phát triển một cách thuận lợi, các quốc gia sẽ phải tiến hành trao đổi kinh tế và thương mại với nhau trên nguyên tắc mang cái mình có lợi thế trao đổi lấy cái mình chưa có lợi thế với các nước khác.
Việc trao đổi các hoạt động kinh tế và thương mại giữa các quốc gia làm phát sinh các khoản thu và chỉ bằng tiền của nước này đối với một nước khác trong từng giao dịch hoặc trong từng định kỳ chi trả do hai nước quy định. Trong mối quan hệ chỉ trả này, các quốc gia phải cùng nhau quy định những yếu tố cấu thành cơ chế thanh toán giữa các quốc gia như quy định về chủ thể tham gia thanh toán, lựa chọn tiền tệ, các công cụ và các phương thức đòi và hoặc chi trả tiền tệ. Tổng hợp các yếu tố cấu thành cơ chế đó tạo thành thanh toán quốc tế giữa các quốc gia.
Có hai loại thu và chi tiền tệ phát sinh trong thanh toán giữa các quốc gia. Một là, loại thu và chi tiền tệ phát sinh từ dịch chuyển các dòng vốn giữa các nước trong các hoạt động vay nợ, viện trợ, đầu tư, biếu tặng, kiều hối… Hai là, loại thu và chi tiền tệ giữa các nước nhằm mục đích thu và trả nợ. Mỗi loại thu và chi tiền tệ đó có ý nghĩa, vai trò và bản chất khác nhau trong thanh toán quốc tế của mỗi quốc gia.
2. Các chủ thể tham gia thanh toán quốc tế
2.1. Ngân hàng trung ương
Ngân hàng trung ương tham gia vào thanh toán quốc tế với cương vị là người thay mặt Chính phủ ký kết và thực hiện các Hiệp định về tiền tệ và tín dụng quốc tế và là Ngân hàng của các Ngân hàng trong hoạt động tiền tệ và thanh toán quốc tế. Với cương vị đó, Ngân hàng trung ương thực hiện các nhiệm vụ:
+ Chủ trì lập và theo dõi việc thực hiện cán cân thanh toán quốc tế;
+ Quản lý ngoại hối và hoạt động ngoại hối;
+ Thay mặt Chính phủ ký kết các Điều ước quốc tế, luật quốc tế về tiền tệ và tín dụng;
+ Đại diện cho Chính phủ tại các tổ chức tiền tệ và Ngân hàng quốc tế;
+ Tổ chức hệ thống thanh toán qua Ngân hàng và thực hiện các dịch vụ thanh toán trong và ngoài nước;
+ Quản lý và cung ứng các công cụ lưu thông tín dụng sử dụng trong thanh toán quốc nội và quốc tế;
+ Thực hiện hợp tác quốc tế trong lĩnh vực tài chính và Ngân hàng.
Chính phủ của các quốc gia là loại chủ thể chủ yếu tham gia thanh toán quốc tế thông qua Ngân hàng trung ương là người đại diện. Các hiệp định về tài chính và tiền tệ ký kết giữa các Chính phủ dưới dạng đa biên hay song biên chi phối rất lớn đến hoạt động thanh toán quốc tế của mỗi quốc gia. Đối với những quốc gia thường xuyên gánh chịu cán cân thanh toán quốc tế thiếu hụt, các khoản thu tiền tệ từ các hiệp định về tài chính và tiền tệ có ý nghĩa hết sức quan trọng trong cân bằng cán cân thanh toán quốc tế hàng năm.
