Chương I. MẦM BỆNH
Bệnh truyền nhiễm có một đặc tính chung là có tính chất lây lan do các loại vi sinh vật hay mầm bệnh gây ra. Mầm bệnh là nguyên nhân trực tiếp gây bệnh truyền nhiễm, chúng có nhiều loại và mỗi loại thường gây nên bệnh có đặc điểm riêng.
Vi khuẩn: Phần lớn vi khuẩn đòi hỏi những điều kiện nhất định mới gây được bệnh. Vi khuẩn tác động bằng nội, ngoại độc tố hoặc bằng những cơ chế lý hóa khác.
Vi rút: Thường có hướng về một loại tổ chức nhất định, do đó thường gây những biểu hiện giống nhau ở những gia súc khác loài. Bệnh do vi rút gây nên thường lây lan mạnh, có hiện tượng nhiễm trùng và làm trỗi dậy các bệnh ghép khác.
Ngoài ra xoắn khuẩn, Rickettsia, Mycoplasma,… cũng là những nguyên nhân gây bệnh truyền nhiễm ở các loài động vật với các đặc điểm riêng của bệnh.
1. VI KHUẨN
Vi khuẩn (Bacteria) là những sinh vật mà cơ thể chỉ gồm một tế bào, chúng có kích thước thay đổi tùy từng loại, chiều ngang từ 0,2-1 µ, chiều dài từ 1-10 μ.
Vi khuẩn có hình thái riêng, đặc tính sinh vật riêng và chúng có khả năng gây bệnh cho người, động vật và thực vật. Đa số vi khuẩn sống hoại sinh trong tự nhiên và một số có khả năng tiết chất kháng sinh như Bacillus subtilis.
Vi khuẩn có hình thái nhất định, hình thái này do màng vi khuẩn quyết định, trừ một số vi khuẩn không có màng nên không có hình thái cố định. Cấu trúc từ ngoài vào trong của tế bào vi khuẩn có 3 phần: Màng – Nguyên sinh chất – Nhân. Một số vi khuẩn có giáp mô, nha bào, lông…
1. Cấu tạo tế bào vi khuẩn
1.1. Cấu tạo lý hoá học của màng
Mảng tế bảo chiếm từ 25-30% khối lượng khô của vi khuẩn, màng có nhiều lớp, mỗi lớp có một chức phận về sinh lý và kháng nguyên khác nhau. Màng của vi khuẩn Gram âm có cấu tạo tương đối khác nhau.
+ Ở vi khuẩn Gram dương: Màng có cấu tạo cơ bản là glycopeptit (còn gọi là mucopeptit, peptidoglycan, murein), hàm lượng glycopeptit trong màng tế bào vi khuẩn Gram dương chiếm tới 95%. Đó là một phân tử khổng lồ có khối lượng phân tử hàng tỷ bao quanh vi khuẩn thành một cái túi. Màng được cấu tạo bởi các chuỗi dải polysaccarit, các chuỗi này nối với nhau bằng cầu nối peptit, chiều dài của màng thay đổi từ 15-80 nm (nanomètre nanometer).
Về mặt hóa học mảng được cấu tạo bởi glycopeptit, được tạo nên từ các chuỗi polysaccarit, các chuỗi này được cấu tạo từ nhiều loại đường khác nhau gắn với các đường amin.
Các mạch peptit đều tương đối ngắn, hầu hết gồm có: alamin, lyzin, axit D glutamic, glyxin và axit diaminopumelic, axit này là một yếu tố đặc hiệu của màng tế bào vi khuẩn.
Ngoài ra còn có thể thấy ở màng tế bào vi khuẩn Gram dương có các axit teicoic (AT) là các đồng phân của ribitolphotphat và glyxerolphotphat.
+ Ở các vi khuẩn Gram âm: cấu trúc màng của vi khuẩn Gram âm rất phức tạp, ngoài glycopeptit còn có thêm các cấu trúc lipit và polypeptit nữa. Quan sát dưới kính hiển vi điện tử có thể thấy màng gồm 3 lớp dày đặc đối với các điện tử, giữa là một lớp sáng và lớp trong cùng thì đục hơn đối với các điện tử, chiều dày của màng là 6-15 nm.
Về mặt hóa học màng của các vi khuẩn Gram âm có từ 5-10% glycopeptit tương tự như glycopeptit của vi khuẩn Gram dương, ngoài ra còn thấy lipit tự do 20%, lipoprotein 50%, polysaccarit 20% những chất này đã tạo nên nội độc tố của vi khuẩn Gram âm. Ví dụ: như các vi khuẩn đường ruột.
Màng tế bào vi khuẩn là một cấu trúc bảo vệ, có thể còn là một bức tường của tế bào vi khuẩn. Màng tế bào vi khuẩn có các chức năng sau:
+ Là khung để giữ cho tế bào vi khuẩn có hình thái nhất định, vì màng có cấu trúc cứng chịu được áp suất nội tế bào (áp suất này khoảng 25 atmosphere), vì thế giúp cho vi khuẩn chống được các tác nhân vật lý và hóa học có hại ở bên ngoài như không bị phá hoặc vỡ khi bị xử lý bằng các thuốc tẩy mạnh.
