Chương 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÍ LUẬN VỀ THƠ VÀ TƯ DUY THƠ
1.1. Tính thời sự của vấn đề nghiên cứu tư duy
1.2. Khái niệm tư duy và các khái niệm kề cận
1.3. Phân loại tư duy
1.4. Tư duy lôgic và tư duy hình tượng, sự đối xứng qua các cặp phạm trù
1.5. Tư duy thơ là một phương thức biểu hiện của tư duy nghệ thuật
1.6. Tư duy thơ nhìn từ lịch sử vấn đề nghiên cứu
1.1. Tính thời sự của vấn đề nghiên cứu tư duy
Hơn hai mươi năm đã trôi qua kể từ ngày Đổi mới tư duy được nêu lên như là một khẩu hiệu, một phương pháp cách mạng. Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VI của Đảng Cộng sản Việt Nam tháng 12 – 1986 đã nêu vấn đề đổi mới tư duy như một yêu cầu cấp bách đảm bảo cho sự sống còn của sự nghiệp cách mạng Việt Nam. Từ đó đến nay, đất nước đã thay đổi khá nhiều trên mọi phương diện, từ kinh tế đến chính trị, từ văn hoá đến xã hội, từ đất nước đến con người. Đổi mới tư duy thật sự là một phép mầu nhiệm đã đưa Việt Nam ra khỏi một cuộc tổng khủng hoảng. Tư duy là gì mà khi thay đổi thì nó kéo theo sự thay đổi tổng thể diệu kỳ đến thế?
Tư duy là cấp độ nhận thức của con người ở giai đoạn cao, là phương pháp, là qui cách nhận thức của con người. Theo nghĩa sơ đẳng nhất thì khi nói đến tư duy là nói đến phương pháp tư duy, nói tới cách nghĩ. Đổi mới tư duy là đổi mới cách nghĩ, đổi mới cách nghĩ thì sẽ đổi mới cách làm. Theo tiếng Pháp thì hai thuật ngữ Tư duy và Tư tưởng đều được biểu hiện bằng từ Pensée. Trong tiếng Anh thì các thuật ngữ Thought, Thinking và Mind đều có thể dịch là tư duy. Nhưng về tư tưởng thì cả tiếng Pháp và tiếng Anh đều sử dụng thuật ngữ Idée (Idea), bao hàm là quan niệm tư tưởng (có khi được dịch là quan niệm, ý niệm). Nói chung, tư duy và tư tưởng đều có gốc từ Hán Việt và nói về suy nghĩ, nhận thức của con người. Tư duy và tư tưởng là hai khái niệm thống nhất nhưng không đồng nhất với nhau. Khi nói đổi mới tư duy cũng bao hàm ý nghĩa đổi mới tư tưởng, và ngược lại, đổi mới tư tưởng trong nhiều trường hợp cụ thể sẽ có ý nghĩa là đổi mới tư duy³. Đổi mới tư duy sau hơn 20 năm đã làm chuyển động toàn bộ đất nước, nhưng đó là tư duy chính trị, tư duy kinh tế, tư duy lãnh đạo của một đảng cầm quyền.
Tư duy, nói chính xác hơn là phương pháp tư duy, chính là sự vận động của tư tưởng, của ý thức. Sự vận động của tư tưởng, của ý thức ấy được biểu thị bằng sự vận động của một hệ thống các phương tiện có tính ký hiệu như khái niệm, ngôn tử, hình ảnh, âm thanh, biểu tượng. Đổi mới tư duy là đổi mới tận gốc các quan niệm tư tưởng, là sự thay đổi chính kiến, thay đổi hệ thống giá trị, thay đổi quan điểm theo chiều hướng tiến bộ hơn. Đổi mới tư duy là nguyên nhân của công cuộc đổi mới đất nước một cách toàn diện như hiện nay. Đổi mới tư duy chính trị của đảng cầm quyền kéo theo sự đổi mới tất yếu về cơ chế xã hội. Nói đến cơ chế xã hội là nói đến hệ thống cấu trúc xã hội, từ hệ thống chính trị đến hệ thống pháp luật và các giá trị về văn hoá, đạo đức. Những đổi mới của xã hội Việt Nam từ sau 1986 đều bắt nguồn từ đổi mới phương pháp tư duy, mà cốt lõi của nó là đổi mới về quan niệm sở hữu về tư liệu sản xuất.
