CHƯƠNG I. KHÁI NIỆM VỀ TƯ PHÁP QUỐC TẾ VÀ NGUỒN CỦA TƯ PHÁP QUỐC TẾ
I. KHÁI NIỆM VỀ TƯ PHÁP QUỐC TẾ
1. Đối tượng điều chỉnh của Tư pháp quốc tế
Sự hợp tác quốc tế về mọi mặt giữa các quốc gia là hiện thực tất yếu khách quan trong mọi thời đại. Việc củng cố và tăng cường hợp tác giữa các quốc gia thể hiện trong quan hệ dưới nhiều hình thức và phương diện: giữa các quốc gia và đồng thời cũng như giữa công dân và pháp nhân của họ. Quan hệ quốc tế là tổng thể các quan hệ giữa các công dân và pháp nhân của các nước và giữa các nước với nhau.
Mọi lĩnh vực quan hệ pháp lý giữa các quốc gia thuộc đối tượng điều chỉnh của Công pháp quốc tế. Còn các quan hệ pháp lý giữa công dân và pháp nhân phát sinh trong đời sống quốc tế thuộc lĩnh vực điều chỉnh của Tư pháp quốc tế.
Các quan hệ giữa công dân và pháp nhân của các quốc gia trên thế giới rất phong phú, đa dạng và cũng rất phức tạp.
Chúng bao gồm những vấn đề như sau:
Năng lực pháp luật dân sự của thể nhân nước ngoài và pháp nhân nước ngoài; – Các quan hệ pháp luật về sở hữu của người nước ngoài, pháp nhân nước ngoài và thậm chí của các quốc gia nước ngoài;
– Các quan hệ hợp đồng kinh tế ngoại thương;
– Các quan hệ pháp luật về tiền tệ và tín dụng;
– Các quan hệ về quyền tác giả và quyền sở hữu công nghiệp;
– Các quan hệ pháp luật về thừa kế;
– Các quan hệ về hôn nhân và gia đình;
– Các quan hệ về lao động của người nước ngoài;
– Các quan hệ tố tụng dân sự nhằm bảo vệ quyền và lợi ích của người nước ngoài và pháp nhân nước ngoài…
Như vậy, với các loại đối tượng trên đây Tư pháp quốc tế là một ngành luật độc lập trong hệ thống pháp luật, mặt khác trong khoa học pháp lý nói chung nó cũng lại là một ngành khoa học pháp lý độc lập mà đối tượng nghiên cứu của nó là lĩnh vực quan hệ pháp luật dân sự (theo nghĩa rộng )phát sinh trong đời sống quốc tế. Các quan hệ pháp luật dân sự này luôn có đặc trưng là mang “yếu tố nước ngoài”. Yếu tố nước ngoài đã được khẳng định một cách rất rõ ràng trong Điều 758 Bộ luật dân sự 2005 của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam như sau: “Quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài là quan hệ dân sự có ít nhất một trong các bên tham gia là cơ quan, tổ chức, cá nhân mước ngoài, người Việt Nam định cư ở mước ngoài hoặc là các quan hệ dân sự giữa các bên tham gia là công dân, tổ chức Việt Nam nhương căn cứ để xác lập, thay đổi, chấm dứt quan hệ đó theo pháp luật nước ngoài, phát sinh tại mước ngoài hoặc tài sản liên quan đến quan hệ đó ở nước ngoài”.
Điều này khẳng định rằng: Thứ nhất. Tư pháp quốc tế nghiên cứu các quan hệ pháp luật dân sự, Thứ hai, điểm quan trọng hơn để phân biệt rõ Tư pháp quốc tế với Luật dân sự và Công pháp quốc tế là Tư pháp quốc tế nghiên cứu chỉ nhóm quan hệ pháp luật dân sự mang “tính chất quốc tế”.
Về “yếu tố nước ngoài” trong khoa học Tư pháp quốc tế cũng đã có sự thừa nhận chung là có ba loại yếu tố nước ngoài (như Điều 758 Bộ luật dân sự 2005) mà một quan hệ pháp luật dân sự có sự hiện diện của một trong ba loại yếu tố nước ngoài đó thì là đối tượng điều chỉnh của Tư pháp quốc tế. Đó là:
Thứ nhất, có người nước ngoài, pháp nhân nước ngoài hoặc người Việt Nam ở nước ngoài tham gia. Người nước ngoài là những người mang quốc tịch nước ngoài (không đồng thời mang quốc tịch Việt Nam) và người không quốc tịch.
Thứ hai, khách thể của quan hệ đó ở nước ngoài. Ví dụ: Tài sản là đối tượng của quan hệ nằm ở nước ngoài (di sản thừa kế ở nước ngoài chẳng hạn).
Thứ ba, sự kiện pháp lý là căn cứ xác lập, thay đổi, chấm dứt quan hệ đó xảy ra ở nước ngoài (ví dụ: hai công dân Việt Nam kết hôn với nhau ở Pháp ).
