Phần một: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ VĂN HỌC DÂN GIAN
1- VĂN HỌC DÂN GIAN VỪA LÀ VĂN HỌC VỪA LÀ VĂN HOÁ
Có một nhà nghiên cứu FOLKLORE (văn hoá dân gian) Việt Nam đã nêu lên một cách hiểu văn học dân gian (VHDG) vừa tinh tế, hóm hỉnh, vừa thực tế, sâu sắc rằng: Văn học dân gian đối với chúng ta cho đến những năm 80 của thế kỉ XX vẫn chỉ là một người lạ đã từ lâu quen biết. Mặc dù thuật ngữ văn học dân gian đã từng được Vũ Ngọc Phan đưa ra từ năm 1955 nhưng nhận thức về khái niệm, vai trò, đặc trưng và số phận của VHDG trong suốt thời gian từ thập kỉ 60 của thế kỉ trước đến nay vẫn còn là cả một quá trình. Và cùng với nó cũng là cả một quá trình đổi mới nội dung và phương pháp nghiên cứu, giảng dạy VHDG trong nhà trường ở mọi cấp học.
Không phải không có lí do mà chỉ từ sau Cách mạng tháng Tám (1945), VHDG trong nhà trường mới được chính thức quan niệm là một bộ phận hợp thành chỉnh thể nền văn học của dân tộc. Trong suốt thời kì phong kiến độc lập tự chủ, VHDG không có chỗ đứng trong nhà trường. Phải đến đầu thể kỉ XX, sau khi công trình Việt Nam văn học sử yếu của Dương Quảng Hàm được Bộ Giáo dục nhà nước thuộc địa dùng làm tài liệu chính thức giảng dạy trong nhà trường, việc nghiên cứu và giảng dạy VHDG mới bắt dầu được chú ý. Bởi vì trong cuốn sách này, lần đầu tiên có một học giả người Việt – Dương Quảng Hàm – đã để nhiều tâm lực biên soạn vào bộ phận VHDG mà ông gọi là văn chương truyền khẩu hoặc văn học bình dân. Cũng trong thời gian trên, góp phần nghiên cứu chuyên sâu vào bộ phận VHDG còn có Nguyễn Văn Huyên, Đào Duy Anh, Thanh Lãng, Vũ Ngọc Phan, Nguyễn Đổng Chi,… và từ đây các khái niệm văn chương truyền khẩu, văn học bình dân mới bắt đầu dần dần được định danh lại là văn học dân gian.
Tử giữa thế kỉ XX, khuynh hướng tiếp cận folklore từ góc độ chỉnh thể nghệ thuật dân gian của trường phái folklore Nga – Xô viết, trong đó thành tổ ngữ văn dân gian được nhấn mạnh là một thực thể quyết định tồn tại folklore, đã ảnh hưởng trực tiếp vào giới nghiên cứu văn học Việt Nam. Có thể đây cũng chính là lí do của việc quan niệm folklore là văn nghệ dân gian, một loại hoạt động sinh hoạt văn nghệ tổng hợp của quần chúng lao động trong trạng thái tự nhiên giữa đời sống. Với quan niệm này, VHDG đã được xem là một thành tố hợp thành folklore. Tuy vậy, có thể nói, nhìn chung ở nước ta, cho đến trước năm 1975, VHDG vẫn được nghiên cứu trong hệ quy chiếu của văn học thành văn.
