Chương I. KHÁI QUÁT VĂN HỌC TRUNG ĐẠI VIỆT NAM
I. MỘT SỐ KHÁI NIỆM THUỘC VĂN HỌC TRUNG ĐẠI
1. Văn học trung đại
Trong lịch sử, văn học của mỗi “dân tộc phát triển” trên thế giới bao giờ cũng bao gồm hai bộ phận: Văn học dân gian (còn được gọi là văn chương truyền miệng) và văn học viết (còn được gọi là văn học thành văn). Văn học viết thường ra đời sau văn học dân gian. Quá trình xây dựng của nó gắn liền với sự ra đời, sử dụng, phát triển của văn tự, gắn liền với sự hiện diện của người sáng tác.
Về cơ bản có thể xác định: Văn học viết Việt Nam bao gồm những sáng tác của cá nhân (sau này được gọi là tác giả), được chính tác già hoặc người sưu tập ghi lại bằng văn tự đương thời (chữ Hán, chữ Nôm ở văn học trung đại, chữ quốc ngữ với kí tự latin ở văn học cận hiện đại). Tỉnh từ thế kỉ X, lịch sử văn học viết dân tộc đã trải qua hơn 11 thế kỉ. Mười thể ki dầu (thể kỉ X đến hết thể kỉ XIX) hiện được gọi là văn học trung đại. Thời kì thứ hai: từ đầu thế kỉ XX đến nay được gọi là văn học hiện đại.
Trải nhiều thời gian, từ trước Cách mạng tháng Tám đến những năm của thập niên 80 của thế kỉ XX, văn học thế kỉ X – XIX có nhiều tên gọi khác nhau như: văn học cổ, văn học cổ điển, văn học thời phong kiến…. Mỗi khái niệm, qua quá trình tồn tại đã bộc lộ những phương diện bất cập hoặc thiếu chuẩn xác về nội dung khoa học. Cuối những năm 80, trong xu thế hội nhập thế giới, nhiều nhà khoa học đã tiến tới xác định khái niệm phù hợp với thời kì văn học này. Tên gọi xuất phát từ bàn chất đối tượng. Văn học thể kỉ X – XIX hình thành và phát triển tương ứng với thời kì ra dời và phát triển của chế độ phong kiến Việt Nam (thuật ngữ sử học quốc tế gọi là thời trung đại). Những phạm trù văn hóa trung đại sẽ “chi phối cảm thức con người thời đại và ảnh hưởng tới văn học. Văn học trung đại nằm trong văn hóa trung đại. Từ đó, Văn học Việt Nam thế kỉ X – XIX được định danh là Văn học trung đại. Đây là một đóng góp quan trọng cho ngành nghiên cứu văn học, tạo cho văn học dân tộc có được “thuật ngữ mang qui chuẩn quốc tế” để được bình đẳng nghiên cứu so sánh với các nền văn học khác trên thế giới.
Văn học thời trung đại bao gồm những sáng tác, trước tác bằng chữ Hán và chữ Nôm của các tác giả thuộc tầng lớp quí tộc, sĩ phu phong kiến. Văn học phát triển trong tiến trình xây dựng và bảo vệ quốc gia phong kiến độc lập tự chủ qua các triều đại phong kiến ở Việt Nam.
