Chương 1. MỞ ĐẦU
1. Khái niệm vi sinh vật và vi sinh vật học
Vi sinh vật học là môn khoa học nghiên cứu về hoạt động sống của vi sinh vật, gồm: (1) Cấu tạo và đời sống của vi sinh vật, (2) Sự đa dạng sinh học vì sự tiến hoá của vi sinh vật; (3) Vai trò của vi sinh vật trong tự nhiên và đời sông của con người, động vật, thực vật.
Vì sinh vật là tên gọi chung để chỉ tất cả các loại sinh vật vô cùng nhỏ bé mà mặt thường không thể nhìn rõ được, chỉ có thể quan sát dưới kính hiển vi. Đơn vị đo của vi sinh vật là nanomet (nm) hoặc micromet (um). Các nhóm vì sinh vật thường là các cơ thể đơn bào hoặc đa bào, có sự phân hóa kém; một số làvõ bào chưa có cấu tạo tế bào. Các vi sinh vật thường có khả năng sống, phát trến và sinh sản một cách độc lập trong tự nhiên, một số sống ký sinh bắt buộc trong tế bào chủ.
Trong hệ thống phân loại, vì sinh vật bao gồm nhiều nhóm khác nhau: (1) nhóm chưa có cấu tạo tế bào (virus), (2) nhóm vi sinh vật nhân sơ (gồm vi khuẩn, xạ khuẩn, vi khuẩn lam và vi khuẩn nguyên thủy) và (3) nhóm vi sinh vật nhân chuẩn (gồm vi nấm, vi tảo và động vật nguyên sinh).
Đặc điểm của vi sinh vật: (1) Vi sinh vật là những cơ thể có kích thước nhỏ bé, đơn vị đo thường sử dụng là µm hoặc nm, (2) Vì sinh vật có khả năng hấp thụ các chất dinh dưỡng qua bề mặt tế bào và có khả năng chuyển hỏa nhanh; (3) Vi sinh vật có khả năng sinh sản nhanh, thời gian thể hệ ngắn; (4) Vi sinh vật có khả năng thích ứng rất cao và xuất hiện nhiều biến dị, phân bố rộng, nhiều chủng loại, (5) Vì sinh vật là những cơ thể có phản ứng hóa sinh học rất đa dạng và được coi là những chúng xuất hiện sớm nhất trên trái đất.
1.2. Các chuyên ngành của vi sinh vật học
Vi sinh vật học hiện đại đi sâu nghiên cứu từng nhóm đối tượng riêng biệt và đã trở thành những môn học chuyên sâu như: Virus học, vi khuẩn học, năm học, táo học, động vật nguyên sinh học.
Mặt khác vi sinh vật học hiện đại cũng đi sâu nghiên cứu những tỉnh chất riêng biệt của vi sinh vật và hình thành các chuyên ngành như tế bào học, phân loại học, sinh lý học, hóa sinh học, di truyền học của vi sinh vật.
Về mặt ứng dụng ngành vi sinh vật học gồm có các chuyên ngành như Vi sinh vật học công nghiệp, vi sinh vật học thực phẩm, vi sinh vật học y học, vi sinh vật học thú y, vi sinh vật đất, vi sinh vật học nước, vi sinh vật học không khí, vi sinh vật học dầu hỏa.
2. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU CỦA VI SINH VẬT
Lịch sử nghiên cứu và phát triển của vi sinh vật gắn liền với sự ra đời của hệ thống kinh hiển vi, cũng như việc sử dụng các phương pháp để nghiên cứu về vi sinh vật. Các mốc lịch sử cơ bản về nghiên cứu vì sinh vật được mô tả ở bảng sau:
