Chương 1. LÝ LUẬN CHUNG
Bài số 1: HỌC THUYẾT ÂM DƯƠNG, NGŨ HÀNH VÀ ỨNG DỤNG TRONG Y HỌC CỔ TRUYỀN
1. Học thuyết âm dương
1.1. Định nghĩa
Học thuyết Âm Dương là triết học cổ đại phương Đông nghiên cứu sự vận động và tiến hóa không ngừng của vật chất. Học thuyết Âm Dương giải thích nguyên nhân phát sinh phát triển và tiêu vong của vạn vật.
1.2. Phân định Âm Dương
Âm và Dương là tên gọi cho hai yếu tố cơ bản của một sự vật, hai cực của một quá trình vận động và hai nhóm hiện tượng có mối quan hệ với nhau.
– Tính chất cơ bản của Âm là: Phía dưới, bên trong, yên tĩnh, tích tụ, đất, nước, bóng tối, đống hoá, lạnh, mát, vị đắng chua, mặn, mùa đông, giống cái. v.v.
– Tính chất cơ bản của Dương là : Phía trên, bên ngoài, hoạt động, phân tán, trời, lửa, ánh sáng, hoạt động, dị hoá, nóng, ẩm, vị cay, ngọt, nhạt, mùa hạ, giống đực. v.v.
Áp dụng đối với cơ thể người:
– Các tạng: Tâm, Can, Tỳ, Phế, Thận, thuộc Âm đồng thời là tên của các đường kinh Âm.
– Các phủ Tiểu trường, Đởm, Vị, Đại tràng, Bàng quang, thuộc Dương đồng * thời là tên các đường kính Dương.
– Khí, phần ngoài, lưng thuộc Dương.
– Huyết, phần trong, bụng thuộc Âm.
– Âm là cơ sở vật chất.
Dương là chức năng của cơ thể.
1.3. Các quy luật Âm Dương
1.3.1. Âm Dương đối lập
– Âm Dương mâu thuẫn, chế ước lẫn nhau như ngày với đêm; nóng với lạnh.
– Mức độ tương phản như: Sống, chết; nóng, lạnh; sáng, tối.
Mức độ tương đối như: Khoẻ, yếu; ẩm, mát.
– Cán dựa vào những mức độ đối lập để có biện pháp thích hợp khi cần điều chỉnh Âm Dương.
1.3.2. Âm Dương hỗ căn
– Âm Dương luôn luôn nương tựa, giúp đỡ lẫn nhau để phát sinh và phát triển.
– Âm có trong Dương, Dương có trong Âm.
Âm Dương không tách biệt nhau, mà hoà hợp nhau, thống nhất với nhau, do vậy: Âm thăng, Dương giáng.
1.3.3. Âm Dương tiêu trưởng
– Âm Dương không cố định mà luôn biến động. Khi Âm tiêu thị Dương trưởng và ngược lại.
– Khi biến động vượt quá mức bình thường có sự chuyển biến Âm Dương.
Âm cực tất Dương, Dương cực tất Âm.
Thí dụ: Một ngày có 24 giờ, 12 giờ là cực Dương, 0 giờ là cực Âm.
1 năm có 4 mùa. Mùa đông thì cực Âm, mùa hạ thì cực Dương…
1.3.4. Âm Dương bình hành (cân bằng)
Sự cân bằng Âm Dương là Âm Dương bình hành trong sự tiêu trưởng và tiêu trường trong thế bình hành.
